ภาคผนวก:อภิธานศัพท์

หน้านี้คือศัพท์ที่ใช้อธิบายเนื้อหาของพจนานุกรมแห่งนี้

ก

กริยา, คำ–

คำที่ใช้แสดงกิริยาอาการที่ประธานกระทำหรือถูกกระทำ เช่น ยืน เดิน นั่ง นอน (=verb)

กริยาวิเศษณ์, คำ–

คำที่ใช้แสดงลักษณะหรือสมบัติเพิ่มเติมของคำกริยา คำคุณศัพท์ หรือคำกริยาวิเศษณ์อื่น เช่น เร็ว ช้า แรง เบา (=adverb)

กลาง, เพศ–

คำที่ไม่ได้เป็นทั้งเพศชายและเพศหญิง หรือนปุงสกลิงค์ตามไวยากรณ์ (=neutral)

ข

ขั้นกว่า

คำคุณศัพท์หรือคำกริยาวิเศษณ์ในรูปที่ใช้สำหรับเปรียบเทียบว่ามีลักษณะหรือสมบัติเหนือกว่าอีกสิ่งหนึ่ง เช่น ดีกว่า มากกว่า สูงกว่า (=comparative)

ขั้นสุด

คำคุณศัพท์หรือคำกริยาวิเศษณ์ในรูปที่ใช้สำหรับบ่งชี้ว่ามีลักษณะหรือสมบัติเหนือกว่าสิ่งอื่น ๆ เป็นที่สุด เช่น ดีสุด มากสุด สูงสุด (=superlative)

ข้ามภาษา

ใช้รวมกันหลาย ๆ ภาษา หรือไม่ระบุว่าเป็นของภาษาใดโดยเฉพาะ ใช้รหัสภาษาแยกคือ mul (=translingual)

เข้าคู่เสียง-ความหมาย

รับมาจากภาษาอื่น โดยใช้คำที่มีอยู่ในภาษาตนเองประกอบขึ้น ซึ่งมีการออกเสียงและความหมายคล้ายกับคำต้นแบบ (=phono-semantic matching)

ค

คุณศัพท์, คำ–

คำที่ใช้แสดงลักษณะหรือสมบัติเพิ่มเติมของคำนาม เช่น ใหญ่ เล็ก ดำ ขาว สูง ต่ำ (=adjective)

ช

ชาย, เพศ–

คำที่เป็นเพศชายหรือปุลลิงค์ตามไวยากรณ์ ซึ่งบางครั้งไม่จำเป็นต้องเป็นผู้ชายหรือสัตว์ตัวผู้ (=masculine)

ต

ไตรพจน์

คำที่ใช้กับวัตถุที่มีสามสิ่งหรือสามบุคคล (=trial)

ท

ทวิพจน์

คำที่ใช้กับวัตถุที่มีสองสิ่งหรือสองบุคคล (=dual)

น

นับได้

คำนามที่ถูกจัดว่านับได้ สามารถแจกแจงเป็นชิ้นเป็นอันได้ (=countable)

นับไม่ได้

คำนามที่ถูกจัดว่านับไม่ได้ หรืออยู่เป็นกลุ่มก้อน ไม่สามารถแจงเป็นชิ้นเป็นอันได้โดยปกติ ต้องมีภาชนะหรือหน่วยสำหรับแจกแจง คำนามนับไม่ได้จะไม่มีรูปพหูพจน์ (=uncountable)

นาม, คำ–

คำที่ใช้แทนวัตถุทั่วไป เช่น คน สัตว์ พืช สิ่งของ (เรียกว่า สามานยนาม) หรือใช้แทนมโนทัศน์ เช่น ความสุข ความรัก การนั่ง การนอน (เรียกว่า อาการนาม) (=noun)

นำหน้านาม, คำ–

คำบ่งชี้ที่ใช้วางหน้าคำนาม โดยมากจะหมายถึงชี้เฉพาะ คือกล่าวถึงแล้วหรือเป็นที่รู้จัก หรือไม่ชี้เฉพาะ คือทั่วไปไม่เจาะจง (=article)

บ

บ่งชี้, คำ–

คำที่ใช้บ่งชี้ ระบุ ว่าสิ่งนั้นเป็นสิ่งใด มีเท่าใด อยู่ที่ใด ของใคร เช่น a/an the some many this that my your (=determiner)

บุพบท, คำ–

คำที่ใช้บ่งชี้ตำแหน่ง สถานที่ หรือสภาพของวัตถุหรือกิริยาอาการ โดยเขียนไว้หน้าคำนาม คำสรรพนาม หรือคำกริยา เช่น บน ใน ใต้ ข้าง ที่ ด้วย โดย เพื่อ (=preposition)

บุรุษที่สอง

คำที่ใช้กับตัวผู้ฟังหรือผู้อ่านประโยค (=second person)

บุรุษที่สาม

คำที่ใช้กับสิ่งอื่นที่ไม่ใช่ทั้งผู้พูด/ผู้เขียน และผู้ฟัง/ผู้อ่านประโยค คำนามทั้งหมดโดยทั่วไปถือว่าเป็นบุรุษที่สาม (=third person)

บุรุษที่หนึ่ง

คำที่ใช้กับตัวผู้พูดหรือผู้เขียนประโยค (=first person)

โบราณ

คำหรือความหมายที่ไม่ได้ใช้ทั่วไป แต่ยังคงพบได้ในข้อความร่วมสมัยที่ตั้งใจเขียนแบบโบราณ อย่างเช่นวรรณกรรมเชิงประวัติศาสตร์ คำโบราณนี้มีสภาพอ่อนกว่าคำที่เลิกใช้แล้ว (=archaic)

ป

ปัจจัย

หน่วยคำที่ใช้เติมหลังคำอื่นเพื่อผันรูปหรือเพื่อให้เกิดคำใหม่ (=suffix)

ปัจฉิมบท, คำ–

คำที่ใช้บ่งชี้ตำแหน่ง สถานที่ หรือสภาพของวัตถุหรือกิริยาอาการ เหมือนคำบุพบทแต่เขียนไว้หลังคำนาม คำสรรพนาม หรือคำกริยา (=postposition)

เปรียบเทียบได้

คำคุณศัพท์หรือคำกริยาวิเศษณ์ที่สามารถเปรียบเทียบระดับของลักษณะหรือสมบัตินั้นกับสิ่งอื่นได้ (=comparable)

เปรียบเทียบไม่ได้

คำคุณศัพท์หรือคำกริยาวิเศษณ์ที่ไม่สามารถเปรียบเทียบระดับของลักษณะหรือสมบัตินั้นกับสิ่งอื่นได้ (=uncomparable)

แปลตรงตัว

แปลมาจากภาษาอื่นมาโดยตรงคำต่อคำ โดยเฉพาะคำประสม (=calque)

แปลตรงตัวบางส่วน

แปลมาจากภาษาอื่นมาโดยตรงคำต่อคำ แต่มีบางส่วนที่ดัดแปลงหรือใช้คำอื่นแทน (=partial calque; loanblend)

ผ

ผันรูปไม่ได้

ศัพท์ที่ไม่เปลี่ยนแปลงรูปเมื่อไวยากรณ์เปลี่ยนไป (=indeclinable)

พ

พหูพจน์

คำที่ใช้กับวัตถุที่มีหลายสิ่งหรือหลายบุคคล (=plural)

พหูพจน์เท่านั้น

คำที่ใช้กับวัตถุที่มีหลายสิ่งหรือหลายบุคคลเท่านั้น ไม่มีเอกพจน์และพจน์อื่น (=plurale/pluralia tantum)

ย

ยืม(มา)

รับมาจากภาษาอื่นซึ่งไม่ใช่ภาษาบรรพบุรุษ หรือจากคนละตระกูล-กลุ่มภาษา (=borrowing; loan; loanword)

ยืมโดยกึ่งเรียนรู้

ยืมโดยผ่านการติดต่อทางภาษาและวัฒนธรรม (เช่นเดินทางเข้ามาเผยแพร่หรือค้าขาย) ซึ่งการสะกดและการออกเสียงเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม มักจะเป็นคำที่ยืมมานานแล้ว (=semi-learned borrowing)

ยืมโดยเรียนรู้

ยืมโดยผ่านการเรียนรู้ โดยที่ไม่ได้ติดต่อกันโดยตรง ซึ่งการสะกดและการออกเสียงไม่เปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญ ปัจจุบันมักจะเป็นการทับศัพท์ (=learned borrowing)

ยืมเทียม

เสมือนยืมจากภาษาอื่น แต่ที่จริงแล้วศัพท์ในภาษานั้นไม่มี หรือมีแต่ไม่ได้ใช้อย่างนั้น ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคือ วะเซเอโงะ (和製英語) ของภาษาญี่ปุ่น (=pseudo-loan)

ยืมสองครั้ง

ศัพท์ภาษา ก ที่ยืมมาจากภาษา ข ซึ่งศัพท์นั้นในภาษา ข เคยยืมมาจากภาษา ก มาก่อน แต่การสะกดและ/หรือความหมายเปลี่ยนไปจากเดิมกลายเป็นคำใหม่ (=twice-borrowed)

ร

รวม, เพศ–

คำที่สามารถเป็นเพศชายหรือเพศหญิงหรือเพศกลางก็ได้ตามไวยากรณ์ (=common)

รับ(มา)

นำเอามาจากภาษาอื่น ซึ่งอาจเป็นประเภทใดก็ได้ (=derived)

ล

ลักษณนาม, คำ–

คำนามที่ใช้เป็นหน่วยนับของวัตถุอื่น เช่น อัน เล่ม แท่ง แผ่น ใบ (=counter; classifier)

ล้าสมัย

คำหรือความหมายที่ล้าสมัย คือมีการใช้อยู่บ้างในอดีตไม่นานมานี้ แต่ปัจจุบันไม่นิยมใช้แล้ว เพราะมีคำอื่นใช้แทนเป็นต้น (=dated)

เลิกใช้

คำหรือความหมายที่เลิกใช้แล้ว คือไม่มีการใช้อีกต่อไปในปัจจุบัน อันเนื่องมาจากการประกาศให้เลิกใช้ หรือมีการสะกดหรือความหมายใหม่มาแทนที่ (=obsolete)

ว

วลี

กลุ่มคำที่ประสมขึ้นและมีความหมายพิเศษ กล่าวในอีกทางหนึ่งคือ หากเปลี่ยนคำในวลีนั้นเป็นคำอื่นที่มีความหมายเหมือนกัน ความหมายของวลีก็จะเปลี่ยนไปโดยสิ้นเชิง (=phrase)

วิสามานยนาม, คำ–

คำที่ใช้แทนวัตถุจำเพาะสิ่งใดสิ่งหนึ่งอย่างเช่น วิกิพจนานุกรม นาซ่า ยูเนสโก อย่างไรก็ดี คำวิสามานยนามอาจถูกใช้เป็นคำสามานยนามด้วยก็ได้ (=proper noun)

ส

สกรรมกริยา, คำ–

คำกริยาที่จำเป็นต้องกรรมมารองรับการกระทำ เช่น กิน ถือ ให้ รับ (=transitive verb)

สรรพนาม, คำ–

คำที่ใช้แทนตัวผู้พูด ผู้ฟัง และผู้อื่นหรือวัตถุอื่นที่ได้กล่าวถึงแล้ว เช่น ผม ฉัน คุณ ท่าน เขา เธอ มัน นี้ นั้น (=pronoun)

สแลง

ถ้อยคำหรือสำนวนที่ใช้เข้าใจกันเฉพาะกลุ่มหรือชั่วระยะเวลาหนึ่ง ไม่ใช่ภาษาที่ยอมรับกันว่าถูกต้อง (=slang)

สันธาน, คำ–

คำที่ใช้เชื่อมคำกับคำ หรือประโยคกับประโยค โดยมีความหมายสอดคล้อง ขัดแย้ง หรือเป็นเหตุเป็นผลกัน เช่น กับ และ แต่ ดังนั้น จึง (=conjunction)

สำนวน

วลีที่ไม่ได้มีความหมายโดยตรงตามคำที่ประสมขึ้น สามารถพบได้บ่อย เช่น ขวานผ่าซาก กินปูนร้อนท้อง ตำน้ำพริกละลายแม่น้ำ (=idiom)

สำนวนแปลง

สำนวนที่เปลี่ยนถ้อยคำบางส่วนจากสำนวนดั้งเดิมไปตามสถานการณ์ได้ ซึ่งสามารถเปลี่ยนได้อย่างกว้างขวาง เช่น X is the new Y (X กับ Y เป็นตัวแปร) (=snowclone)

สืบทอด

พัฒนามาจากภาษาที่เป็นบรรพบุรุษ เช่น ภาษาเขมร สืบทอดจากภาษาเขมรกลาง และเขมรเก่า ตามลำดับ (=inherited)

ห

หญิง, เพศ–

คำที่เป็นเพศหญิงหรืออิตถีลิงค์ตามไวยากรณ์ ซึ่งบางครั้งไม่จำเป็นต้องเป็นผู้หญิงหรือสัตว์ตัวเมีย (=feminine)

อ

อกรรมกริยา, คำ–

คำกริยาที่ไม่จำเป็นต้องมีกรรมมารองรับการกระทำ เช่น เดิน วิ่ง นอน พูด (=intransitive verb)

อนุภาค, คำ–

คำไม่ถูกจัดว่าเป็นวจีวิภาคประเภทใด แต่นำไปใช้แต่งเติมคำหรือประโยคเพื่อแสดงน้ำเสียง (=particle)

อาคม

หน่วยคำที่ใช้เติมกลางคำอื่นเพื่อผันรูปหรือเพื่อให้เกิดคำใหม่ (=infix)

อุทาน, คำ–

คำที่ใช้แสดงการอุทาน เช่น อุ๊ย เอ๋ โอ ส่วนมากไม่มีความหมาย แต่แสดงถึงอารมณ์ของผู้พูด (=interjection)

อุปสรรค

หน่วยคำที่ใช้เติมหน้าคำอื่นเพื่อผันรูปหรือเพื่อให้เกิดคำใหม่ (=prefix)

เอกพจน์

คำที่ใช้กับวัตถุที่มีสิ่งเดียวหรือบุคคลเดียว (=singular)

เอกพจน์เท่านั้น

คำที่ใช้กับวัตถุที่มีสิ่งเดียวหรือบุคคลเดียวเท่านั้น ไม่มีพหูพจน์และพจน์อื่น (=singulare/singularia tantum)